Warsztaty z Niziurskim
W ramach tegorocznej edycji Tygodnia Kultury Języka oraz w Roku Niziurskiego w Kielcach, 12 marca w ILiJ, odbyły się literacko-plastyczne zajęcia, czyli warsztaty z humorem, które przybrały postać malarskich zawodów, nazwanych Torbogogami. Uczniowie z Zespołu Oświatowych Placówek Integracyjnych (ZOPI)) w Micigoździe oraz Szkoły Podstawowej w Sobkowie stworzyli barwny katalog „gogów” i innych postaci wypełniających karty wielu utworów autora „Sposobu na Alcybiadesa”. Tytułowy bohater tej powieści często gościł w pracach młodzieży, nie ustępując pola nawet Markowi Piegusowi („Niewiarygodne przygody Marka Piegusa”) czy Renacie Okulczyckiej („Szkolny lud, Okulla i ja”).
Po powitaniu zebranych przez prof. Zbigniewa Trzaskowskiego (kierownika Zakładu Badań Kulturowych ILiJ) uczestnicy wysłuchali fragmentów wybranych książek, następnie, jako pomysłowi artyści, wykreowali wyjątkowe ilustracje, w tym niezwykłe portrety i karykatury „gogów”. Malowali palcami, pędzlami, markerami i innymi technikami na ekologicznych bawełnianych torbach i arkuszach papieru. Popularyzacja prozy Niziurskiego, promocja czytelnictwa, rozwijanie motoryki małej, kreatywności oraz świadomości ekologicznej uczniów stały się faktem.
Mamy nadzieję, że to wyjątkowe spotkanie z językiem i sztuką rozwinie zamiłowanie do literatury oraz sprawi, że młodzież, zachęcona komicznymi tekstami, samodzielnie sięgnie po twórczość kieleckiego Patrona Roku.
Warsztaty są częścią projektu pt. Galeria postaci. Mapa miejsc. Edmundowi Niziurskiemu w 100. rocznicę urodzin (dofinansowanego przez Ministra Nauki), który łączy naukę i zabawę z edukacją.
KONKURS SEKRETY PANA N.
10 marca wystartowaliśmy z konkursem na formy literackie i plastyczne inspirowane twórczością Edmunda Niziurskiego w roku jego 100. urodzin. Do udziału zapraszamy uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych oraz studentów.
HUMOR WARSZTATÓW/WARSZTATY
Z HUMOREM, CZYLI TORBOGOGI
„Tu masz plan orientacyjny budy — żebyś nie błąkał się jak osesek, a tu mały »katalog« wszystkich gogów. Naszkicowałem z grubsza ich wygląd. Niebezpiecznych ująłem w ramki…
— Ależ to… karykatury! — zauważyłem.
— Po prostu uwydatniłem cechy, po których najłatwiej ich rozpoznać. Przy każdym krótka notka. Wszystko zmieściłem na połowie kartki. Możesz ją trzymać w mankiecie… A tu masz nazwiska najbardziej niebezpiecznych typów w twojej klasie. Najgorszych podkreśliłem na czerwono”.
/E. Niziurski, Szkolny lud, Okulla i ja/*
Już 12 marca, w trakcie XXXIII Tygodnia Kultury Języka, uroczyście i twórczo, zainaugurujemy w Instytucie Literaturoznawstwa i Językoznawstwa UJK obchody Roku Niziurskiego w Kielcach, których kulminacją będzie Ogólnopolska Konferencja Naukowa Galeria postaci. Mapa miejsc. Edmundowi Niziurskiemu w 100. rocznicę urodzin. Przed nami wiele ciekawych inicjatyw, dlatego zachęcamy do śledzenia strony internetowej konferencji, na której na bieżąco zamieszczane są informacje związane z planowanymi wydarzeniami: https://ilij.ujk.edu.pl/niziurski2025.
Celem naszych działań jest nie tylko refleksja nad twórczością kieleckiego pisarza, lecz także promowanie jego utworów wśród różnych odbiorców, także tych najmłodszych i nieco starszych. Dlatego 12 marca, w ramach tegorocznej edycji TKJ, odbędą się m.in. wesołe, literacko-plastyczne, warsztaty, czyli Torbogogi. Nawiązując do pomysłów Arka, zatroskanego o losy Tomka Żabnego, nowego kolegi w „budzie” (to bohaterowie książek Niziurskiego), uczniowie i studenci stworzą własny katalog „gogów” znanych z kart autora-jubilata. Uczestnicy warsztatów, po przeczytaniu fragmentów wybranych utworów zawierających barwne opisy powieściowych nauczycieli, będą mogli wcielić się w role artystów i stworzyć malarskie Torbogogi, czyli inspirowane wyobraźnią ilustracje i karykatury „gogów” (powieściowych nauczycieli).
Ideą zajęć jest popularyzacja prozy pisarza, rozwijanie motoryki małej, kreatywności oraz świadomości ekologicznej uczniów. Wierzymy, że to wyjątkowe spotkanie z językiem i sztuką, pomoże rozwinąć wyobraźnię oraz umiejętność wyrażania emocji poprzez twórczość plastyczną, jak również uwrażliwić młodego człowieka na piękno słowa, kształtując w nim zamiłowanie do literatury. Mamy nadzieję, że młodzież zachęcona komicznymi tekstami, samodzielnie sięgnie po twórczość kieleckiego Patrona Roku.
Niech słowa i kolory splotą się w jedno – do zobaczenia na warsztatach!
*/E. Niziurski, Szkolny, lud Okulla i ja, wyd. 2, Nasza Księgarnia, Warszawa 1995, s. 6/.
12 MARCA 2025
12.00-13.30
ILiJ UJK, ul. Uniwersytecka 17, Kielce
sale: 255, 258
Humor warsztatów / warsztaty z humorem,
czyli Torbogogi
– wspólne czytanie fragmentów wybranych utworów Niziurskiego
oraz malowanie ilustracji (uczniowie szkół podstawowych i studenci)
Prowadzenie
dr hab. Marta Bolińska, prof. UJK
mgr Agnieszka Dolecka
Zarys twórczości
Edmunda Niziurskiego (1925-2013)
Fenomen pisarstwa Edmunda Niziurskiego (1925-2013) dostrzegli czytelnicy już w latach 60. XX wieku. Wkrótce też twórczością prozaika zajęli się literaturoznawcy (m.in. Krystyna Kuliczkowska, Gertruda Skotnicka, Marek Kątny, Stanisław Frycie, Jan Pacławski i in.). Jego pierwsze próby literackie (choć z wykształcenia był prawnikiem) zwróciły uwagę różnych środowisk kulturotwórczych.
Na początku pracy pisarskiej, którą początkowo realizował w tygodniku „Wieś”, zajmował się tematyką wiejską, przygotowywał m.in. reportaże (np. W zapadłej wsi, 1953). Pisał teksty krytycznoliterackie, scenariusze filmowe, był publicystą, dramaturgiem, autorem słuchowisk i widowisk telewizyjnych. Współpracował z Polskim Radiem oraz czasopismami dla młodzieży „Płomyk” i „Świat Młodych”. W 1965 roku na deskach Teatru Klasycznego w Warszawie wystawił sztukę dramatyczną (napisaną na konkurs ogłoszony przez ów teatr) pt. Wakacje z intruzami.
Debiutował utworami dla dorosłych. Jego pierwsza powieść Gorące dni (1951) dotyczyła jeszcze spraw polskiej wsi. Zmiana problematyki i konwencji pojawiła się wraz z kolejnymi tytułami. Wydana w roku 1956 Śmierć Lawrence’a, następnie dwa lata później Przystań Eskulapa (1958) oraz utwór Pięć manekinów (1959) ujawniają już charakter sensacyjny. Niziurski ma też w swoim dorobku utwór sięgający do czasów okupacji, tj. Wyraj (1964). Do powieści społeczno-obyczajowych zaliczyć można m.in. Salon wytrzeźwień (1964) czy Eminencje i bałłabancje (1975) czy A potem niech biją dzwony (1976).
Popularność i rozpoznawalność przyniosły mu jednak utwory przeznaczone dla nieletniego odbiorcy, przede wszystkim te z wątkami sensacyjno-detektywistycznymi oraz szkolnymi. Wielu krytyków i badaczy uważa, że powodzenie wśród czytelników i ich uznanie zyskał Niziurski nie tylko dzięki pomysłowości w prowadzeniu powieściowych wątków, barwnym kreacjom bohaterów z nich nietuzinkowymi nazwiskami, wszechobecnemu humorowi czy wartkiej narracji, ale i dlatego, że pisząc, dał się poznać jako bystry obserwator i znawca psychiki młodych ludzi.
Do klasyki literatury dla dzieci i młodzieży dziś już należą: Księga urwisów (1954), Lizus (1956), Niewiarygodne przygody Marka Piegusa (1959), Lalu Koncewicz, broda i miłość (1959), Awantura w Niekłaju (1962), Sposób na Alcybiadesa (1964), Jutro klasówka (1966), Siódme wtajemniczenie (1969), Klub włóczykijów, czyli trzynaście przygód stryja Dionizego i jego ekipy (1970), Naprzód Wspaniali! (1974), Osobliwe przypadki Cymeona Maksymalnego (1975), Awantury kosmiczne (1979), Szkolny lud, Okulla i ja (1982), Pierwsza księga urwisów (1991), Żaba, pozbieraj się, czyli siedem obłędnych dni Tomka Ż. (1992), Przygody Bąbla i Syfona (1993), Syfon na tropie (1995), Pięć melonów na rękę (1996), Największa przygoda Bąbla i Syfona (1999) i wiele innych.
Liczne powieści Niziurskiego zostały sfilmowane, np. Księga urwisów (film pt. Tajemnica dzikiego szybu, 1956), Niewiarygodne przygody Marka Piegusa (w 1966 roku powstał serial telewizyjny o tym samym tytule), Awantura w Niekłaju (jako Tajemnica starego ogrodu z 1983 roku). W 1998 roku na ekrany trafił film pt. Spona inspirowany powieścią Sposób na Alcybiadesa, zaś w 2015 roku Klub włóczykijów (na podstawie powieści o tym samym tytule). Jego utwory przetłumaczono na wiele języków, w tym gruziński, litewski, czeski i in.
Nizurski urodził się w Kielcach (10 lipca 1925 roku), tu się wychował, tutaj także rozpoczął szkolną edukację, którą przerwała II wojna światowa. Po powrocie do rodzinnego miasta pracował m.in. w hucie i majątku rolnym (w okolicach Ostrowca Świętokrzyskiego) oraz uczył się na tajnych kompletach (matura, studia). Z Kielcami związany był do początku lat 50. XX wieku. Z Kielc pochodziła jego żona, Zofia Barbara z Kowalskich. W Kielcach osiadł jego młodszy brat, Mirosław, kompozytor, krytyk muzyczny, wieloletni pracownik naukowy, profesor w Instytucie Wychowania Muzycznego (Instytucie Edukacji Muzycznej) obecnego Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.
Emocjonalny związek z rodzinnym miastem zostawił trwały ślad w spuściźnie literackiej autora Wielkiej hecy (1962). Wypada choć nadmienić, że akcję wielu utworów osadził na ziemi świętokrzyskiej, choć nazw miejscowości, które podawał, próżno szukać na mapie. Wystarczy przypomnieć Księgę urwisów czy Awanturę w Niekłaju.
Edmund Nizurski należał do Związku Literatów Polskich, Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, był również członkiem ZAiKS. Za swoją twórczość i postawę otrzymał wiele nagród i wyróżnień. Przyznano mu m.in. Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Medal Komisji Edukacji Narodowej, Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” oraz nagrodę Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla młodzieży, a także nagrodą Fundacji Świat dziecka i polskiego oddziału IBBY. Uhonorowano go również Orderem Uśmiechu i Orlim Piórem. W 2013 roku Kielce nadały skwerowi przy Kadzielni jego imię. Uchwałą Rady Miasta rok 2025 został ogłoszony Rokiem Edmunda Niziurskiego w Kielcach.