Czy wiesz, że…
Barbara Niziurska opowiada, że jej mąż „pisał dosłownie wszędzie, w całym domu. Pisał w salonie, na parapecie, pisał w łazience, nigdzie nie było wolnego stołu, bo wszystko było zawalone papierami”. K. Varga, Księga dla starych urwisów, Warszawa 2019, s. 49.
Inspirujemy ☺
Napisali do nas uczniowie i nauczyciele ze Szkoły Podstawowej im. Bohaterów Powstania Styczniowego w Zajączkowie (Miasto i Gmina Piekoszów, woj. świętokrzyskie):
***
Edmund Niziurski korespondował z uczniami Szkoły Podstawowej w Zajączkowie. W jednym ze swoich listów skierowanych do uczniów można czytać: Drodzy Czytelnicy z Koła Polonistycznego Szkoły w Zajączkowie! Otrzymuję dużo listów od Czytelników, ale Wasz wzruszył mnie szczególnie, bo jest z Zajączkowa, a Zajączków jak zapewne zauważyliście, jest ściśle związany z genezą „Księgi urwisów”. W powieści nazywa się Wilczków, ale to ta sama miejscowość…
Uczniowie z koła polonistycznego, pod kierunkiem ówczesnego polonisty, pana Włodzimierza Zacharza, wymienili z pisarzem kilka listów, które dziś dla całej społeczności szkolnej są niezwykle cenną pamiątką. Pisarz przekazywał autorskie pozdrowienia, prosił o zdjęcia tych miejsc po latach, a w kolejnym liście dziękował za nie, pisał: Stoją na biurku, przypominają mi Waszą okolicę i pobyt w Zajączkowie i pod Miedzianką. Z listów wynika, że gdy w głowie pisarza zrodziła się myśl o napisaniu powieści, zakwaterował się w jednym z bloków w Miedziance, by móc zainspirować się środowiskiem – szkołą, uczniami, szybami starej kopalni.
Na podstawie powieści został stworzony film pt. „Tajemnica dzikiego szybu”. Stara kopalnia w Miedziance – gdzie obecnie znajduje się Izba Muzealna Górnictwa Kruszcowego – i szkoła w Zajączkowie stały się również planem filmowym. Sam Edmund Niziurski był scenarzystą.
Cieszymy się, że możemy przekazywać te informacje kolejnym pokoleniom uczniów, że możemy pielęgnować i dbać o to, by śladów tamtych wydarzeń nie przykrył kurz. Jakże aktualne są słowa Edmunda Niziurskiego z ostatniego listu do uczniów: Choć tematyka moich powieści nosi piętno tamtych czasów, choć jest już „omszała”, historyczna w pewnym sensie dla dzisiejszego czytelnika, wciąż jest czytana i ma takie walory, którym ta „omszałość” nie przeszkadza, a jak twierdzą niektórzy krytycy, nawet stanowi dodatkowy urok.
Tych, którzy jeszcze nie znają powieści Edmunda Niziurskiego oraz filmu pt. Tajemnica dzikiego szybu szczerze zachęcamy, by po nie sięgnąć.
***
W trakcie tegorocznego XXXIII Tygodnia Kultury Języka (2025) uczniowie i nauczyciele ze SP w Zajączkowie wędrowali śladami bohaterów prozy Niziurskiego po okolicy, poznając lub/i przypominając miejsca i tereny sportretowane przez autora w „Księdze urwisów”. Poniżej przesłana nam relacja z wydarzeń☺
Termin: 10.03 – 21.03.2025
Miejsce: szkoła i okolice
Uczestnicy: 112 uczniów z klas 1-8
Śladami „urwisów” Edmunda Niziurskiego
- Spotkania klasowe na temat związku pisarza z naszą szkołą; prezentacja listów z roku 1988, 1989 do koła polonistycznego.
- Turniej wiedzy o filmie „Tajemnica dzikiego szybu”.
- Śladami „urwisów” – rajd pieszy na górę Miedzianka.
- Konkurs plastyczno-literacki „Portret urwisa Niziurskiego”.
Księga urwisów ma swoją genezę w naszej szkole. Powieściowy Wilczków i Wilcza Góra to Zajączków, góra Miedzianka i okolice. Film pt. „Tajemnica dzikiego szybu” był nagrywany w naszej szkole i w szybach starej kopalni w Miedziance. Szkoła jest w posiadaniu listów od Edmunda Niziurskiego, z których dowiadujemy się, że niektóre typy bohaterów powieści zaczerpnął pisarz od uczniów szkoły. Listy były odpowiedzią na wiadomości od uczniów koła polonistycznego prowadzonego wówczas przez nauczyciela polonistę, pana Włodzimierza Zacharza. Przedstawiciele szkoły spotkali się z panem Włodzimierzem, który w ciekawy sposób wspominał tamten czas, kiedy pracował w szkole w Zajączkowie. Nasze działania w setną rocznicę urodzin pisarza miały na celu zaprezentowanie uczniom sylwetki Edmunda Niziurskiego oraz bogatej i ważnej historii szkoły. Uczniowie zapoznali się z powieścią i filmem, wykonali portrety bohaterów, zmagali się w teście wiedzy o filmie, a zwieńczeniem naszych przedsięwzięć był wspólny rajd „Śladami urwisów Edmunda Niziurskiego”.
Czy wiesz, że…
Niziurski pracował nieustannie, bez przerwy. Jak wyznała żona pisarza: „Czasami bywało, że o godzinie pierwszej w nocy szłam zmęczona spać, a o piątej mąż mnie budził, w ogóle nie poszedł spać. Budził mnie i mówił: »Ja cały czas pracowałem, potrzebuję, żebyś mi pięć stron przepisała, więc wstawaj i przepisuj«. Nie musiałam tego robić, ale chciałam. Bo mnie bawiło to, co on pisał”. K. Varga, Księga dla starych urwisów, Warszawa 2019, s. 48.
Czy wiesz, że…
Nie wszystkie książki Edmunda Niziurskiego zostały opublikowane.
„Barbara Niziurska utrzymuje, że były jeszcze dwie powieści, które nigdy się nie ukazały, a ślad po nich zaginął, choć być może ich fragmenty znajdują się w którejś z rozlicznych taczek. Napisana w całości, zakończona miała być powieść dla dorosłych pod roboczym tytułem Urzędnicy wstają rano uśmiechnięci, zaś książka pod jeszcze cudaczniejszym tytułem Dwie godziny prawdy dla młodzieży miała pozostać nieukończona, bo pisarz zniechęcił się do projektu i go porzucił”. K. Varga, Księga dla starych urwisów, Warszawa 2019, s. 55.
Czy wiesz, że…
Grzegorz Kasdepke identyfikuje się z wieloma bohaterami prozy Niziurskiego? Podzielił się takim oto wyznaniem:
„Do mojego kanonu Niziurskiego należą Osobliwe przypadki Cymeona Maksymalnego. Śmieszyło mnie i imię, i nazwisko bohatera – i zachwyciły jego nieudolne próby poderwania fascynującej Gigi. Uwielbiam też cały cykl „trylogii odrzywolskiej”.
(…) Cymeon Maksymalny jest artystą, chce być filmowcem, a ja chciałem być pisarzem, czyli także twórcą, artystą. Pisałam wtedy fantastykę, masę złych opowiadań, ale czułem, że pisanie to moja droga, moja przyszłość, mój cel – że ten stojący trochę z boku ironiczny komentator to rola stworzona dla mnie. No i miałem rację. Pamiętam tych wszystkich kolegów ze szkoły podstawowej, którzy zawsze byli tacy hop do przodu jak Gnat. Gdzie oni teraz są? Pamiętam też kumpli ze szkoły, którzy byli jak Żaba z powieści Szkolny lud, Okulla i ja – zresztą sam też byłem takim Żabą. Żabą, Cymeonem i Tomkiem Okistem. Wymiksowaliśmy się z gry o tron, stanęliśmy z boku i czort wie, kiedy zostawiliśmy peleton daleko za sobą. Niziurski uzbroił nas w broń, która pozwalała trzymać wszystkich na dystans – w ironię i poczucie humoru”. K. Varga, Księga dla starych urwisów, Warszawa 2019, s. 197-198.
Czy wiesz, że…
Grzegorz Kasdepke, jeden z najbardziej obecnie popularnych i cenionych pisarzy dla dzieci, przekonuje:
„Niziurski nauczył mnie, autora tworzącego dla dzieci i młodzieży, że pisząc nie można odtwarzać języka jeden do jednego. I że raczej należy unikać gwary, slangu czy żargonu, bo to może wskazać książkę zarówno na krótki żywot, jak i na śmieszność. Chyba że uda się wykreować sztuczny język – udający, dajmy na to, gwarę. Niziurski był w tym mistrzem. Jego bohaterowie, uczniowie PRL-owskiej szkoły, przemawiają używając przedwojennej składni, ale brzmi to wszystko naturalnie i świeżo. Fenomenalnie! Zachwyciła mnie ta sztuczność. Ja w ogóle lubię w literaturze, w filmie, czy po prostu sztuce, tak zwaną sztuczność, bo jej drugie imię brzmi >Artyzm<”. K. Varga, Księga dla starych urwisów, Warszawa 2019, s. 163.
Czy wiesz, że twórczość E. Niziurskiego była inspiracją dla wielu pisarzy…
Oto jak po wielu latach Zygmunt Miłoszewski i Grzegorz Kasdepke odbierali Sposób na Alcybiadesa:
„Wręcz rozczulający jest ten kod kulturowy, w który ci chłopcy wchodzą. Zabrałem Alcybiadesa na rejs jachtem (…). Pływaliśmy wokół Wysp Kanaryjskich i siedzieliśmy z Alcybiadesem na łódce (…). Czytam Alcybiadesa, cały czas śmieję się na głos, bo jest nieprawdopodobnie śmieszny. Grzesiek Kasdepke pyta, z czego się śmieję, ja mówię mu początek zdania z Alcybiadesa, a on bez problemu z pamięci kończy to zdanie”. K. Varga, Księga dla starych urwisów. Wszystko, czego nie wiecie o Edmundzie Niziurskim, Warszawa 2019, s. 132.
Czy wiesz, że powieść E. Niziurskiego Sposób na Alcybiadesa została wyróżniona przez Międzynarodowe Kuratorium Książki Dziecięcej (IBBY) wpisaniem na Listę Honorową H.Ch. Andersena.
A IBBY to (International Board on Books for Young People) międzynarodowa organizacja non-profit zajmująca się promocją literatury dziecięcej i młodzieżowej. Siedzibą organizacji jest Bazylea w Szwajcarii.
Więcej przeczytasz na stronie: http://www.ibby.pl/?page_id=3437
W ILiJ Niziurski łączy
Kieleckie instytucje nauki i kultury połączyły siły pod szyldem, którym stała się 100. rocznica urodzin Edmunda Niziurskiego (1925-2013); kielczanina, pisarza, publicysty, prawnika. Autorowi Sposobu na Alcybiadesa będzie poświęcona zarówno konferencja zaplanowana w dniach 3-4 czerwca 2025 r. w ILiJ zatytułowana Galeria postaci. Mapa miejsc. Edmundowi Niziurskiemu w 100. rocznicę urodzin (projekt dofinansowany ze środków budżetu państwa, przyznanych przez Ministra Nauki w ramach Programu Doskonała nauka II. Wsparcie konferencji naukowych, którym kieruje dr hab. Marta Bolińska, prof. UJK), jak i liczne wydarzenia współorganizowane przez Instytut Literaturoznawstwa i Językoznawstwa UJK, Miejską Bibliotekę Publiczną im. J. Pilcha w Kielcach oraz kieleckie Muzeum Zabawy i Zabawek.
Przez kilka tygodni przedstawiciele wspomnianych jednostek (m.in. dyr. MBP, Anna Żmudzińska, dyr. MZiZ Daria Dyktyńska, dyr. ILiJ prof. dr hab. P. Zbróg, kier. projektu, dr hab. Marta Bolińska, prof. UJK) omawiali formy i charakter współpracy, przebieg eventów, układali terminarz imprez. Teraz przed nami realizacja wypracowanych pomysłów.
Uroczystości honorowym patronatem objęły: JM Rektor UJK prof. dr hab. Beata Wojciechowska oraz Prezydent Miasta Kielce Agata Wojda. Patronują nam również Centrum Badań nad Literaturą i Kulturą dla Dzieci i Młodzieży Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej, Instytut Dziennikarstwa i Stosunków Międzynarodowych UKEN w Krakowie oraz wiele instytucji kultury, nauki, edukacji.
Otwarcie się na potrzeby mieszkańców Kielc i innych regionów Polski, w tym zwłaszcza miłośników prozy Niziurskiego w każdym wieku, stanie się jednym z ważniejszych motywów wydarzeń zaplanowanych na rok 2025 – od wiosny do jesieni. Również spotkania naukowców będą debatami otwartych drzwi. Znawcy literatury, ale też językoznawcy, kulturoznawcy, historycy, medioznawcy, artyści i wszyscy zainteresowani tematem będą zastanawiać się zarówno nad kondycją współczesnej literatury, jak i wartościami prozy E. Nizurskiego w ramach kulturowych kontekstów jego twórczości.
Proponujemy wiele atrakcji, np. konkursy, warsztaty, spacery oraz wspólną refleksję i zabawę. Wśród eventów pojawią się m.in. otwarte konkursy na autorskie okładki do utworów Niziurskiego, krótkie formy prozatorskie oraz scenariusze lekcji inspirowanych książkami autora Awantury w Niekłaju.
W ramach XXXIII Tygodnia Kultury Języka (marzec), pod hasłem Choć burza huczy wkoło nas, do góry wznieśmy skroń /E. Niziurski/ zapraszamy na warsztaty z humorem, czyli Torbogogi, w czasie których odbędzie się wspólne czytanie fragmentów wybranych utworów Niziurskiego oraz malowanie ilustracji. W Międzynarodowym Dniu Książki i Praw Autorskich (kwiecień) będziemy wykonywać okładki, zeszyty, zakładki i uczestniczyć w warsztatach grafiki.
W trakcie Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej, obok debat naukowców, oferujemy również wystawy (np. różne okładki książek Nizurskiego), warsztat arteterapeutyczny czy ścieżkę polisensoryczną, a także konkurs zagadek i giełdę wspomnień.
Z radością zapraszamy do udziału we wszystkich wydarzeniach
w Roku Edmunda Niziurskiego w Kielcach!
2025 – Rokiem Edmunda Niziurskiego w Kielcach
Niewiarygodne przygody Marka Piegusa (książka nagrodzona Orlim Piórem przez czytelników „Płomyka” w 1970 roku), Sposób na Alcybiadesa (powieść uhonorowana wpisem na Honorową listę IBBY w 1978 roku), dalej Księga urwisów, Siódme wtajemniczenie, Klub włóczykijów, to tylko niektóre tytuły z katalogu osiągnięć Edmunda Niziurskiego (1925-2013). Wiele z nich przypomnimy w 2025 roku, ponieważ to rok ważnego Jubileuszu autora. Jego 100. rocznicy urodzin poświęcona będzie Ogólnopolska Konferencja Naukowa, organizowana w dniach 3-4 czerwca w Kielcach przez Instytut Literaturoznawstwa i Językoznawstwa UJK, zatytułowana Galeria postaci. Mapa miejsc. Edmundowi Niziurskiemu w 100. rocznicę urodzin. Projektowi, dofinansowanemu ze środków budżetu państwa, przyznanych przez Ministra Nauki w ramach Programu Doskonała nauka II, opracowanemu i kierowanemu przez dr hab. Martę Bolińską, prof. UJK, towarzyszyć będą – od marca aż do września – wydarzenia kulturalne i edukacyjne (warsztaty, konkursy, spacery i in.). Uświetnią one dwudniowe spotkanie naukowców z różnych ośrodków akademickich w kraju oraz miłośników prozy pisarza i, mamy nadzieję, pozwolą ponownie sięgnąć do tej, pełnej przygód i humoru, twórczości.
Wypada dodać, że z Kielcami Niziurski związany był od dnia narodzin (10 lipca 1925). Tutaj mieszkał w młodości, tu uczył się w gimnazjum im. J. Śniadeckiego, tu wielokrotnie wracał w powieściach, osadzając akcję utworów na ziemi świętokrzyskiej. Kielce uhonorowały autora Awantury w Niekłaju skwerem jego imienia, położonym w malowniczym zakątku miasta, tuż przy amfiteatrze na Kadzielni. Liczymy, że Skwer Niziurskiego ożyje podczas licznych imprez planowanych w Roku Jego Jubileuszu. Wydarzenia zostały zainicjowane i przygotowane przez ILiJ m.in. we współpracy z Miejską Biblioteką Publiczną im. J. Pilcha, Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach oraz innymi placówkami i instytucjami.
Jubileusz Niziurskiego będzie także okazją do uczczenia 90. rocznicy urodzin prof. Jana Pacławskiego, wieloletniego pracownika naukowego UJK, badacza literatury, pomysłodawcy i redaktora wielotomowego słownika Pisarze regionu świętokrzyskiego, inicjatora eventów naukowych oraz konferencji poświęconych m.in. Gustawowi Herlingowi-Grudzińskiemu, Wiesławowi Myśliwskiemu i właśnie Edmundowi Niziurskiemu.